Służba ratownicza

2016-06-10

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich w Galicji powstały pierwsze organizacje turystyczne i przewodnickie. W 1873 roku powołano Towarzystwo Tatrzańskie (od 1919 r. Polskie Towarzystwo Tatrzańskie), którego celem poza zrzeszaniem turystów była budowa schronów, schronisk i hoteli górskich oraz znakowanie ścieżek. W 1875 roku Towarzystwo Tatrzańskie zorganizowało w Zakopanem pierwszą grupę przewodników, którym przyznano odznaki i uprawnienia. Od tych czasów rozpoczyna się aktywne zdobywanie szczytów Tatr, początkowo wyłącznie z przewodnikami wywodzącymi się z miejscowych pasterzy i kłusowników.

W innych poza Tatrami górach rozwija się turystyka, a od około 1907 roku również turystyka zimowa na nartach.

Od 1907 roku podejmowano próby zorganizowania w Tatrach pogotowia górskiego. Jednak dopiero śmiertelny wypadek znanego młodego kompozytora Mieczysława Karłowicza, który zginął podczas wycieczki narciarskiej w lawinie 8. lutego 1909 roku na stokach Małego Kościelca w Tatrach - przełamał opór austriackich władz. 29. października 1909 roku wyraziły one zgodę na działania stowarzyszenia Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR). Głównym organizatorem i pierwszym naczelnikiem Straży Ratunkowej został Mariusz Zaruski (1867-1941) - malarz, poeta, dawny zesłaniec carski na Syberię, wybitny taternik i narciarz, późniejszy generał WP, twórca polskiego żeglarstwa. Prezesem zarządu TOPR został zakopiański lekarz, dr Kazimierz Dłuski.

Początkowo Pogotowie liczyło 11 ratowników i często korzystało z pomocy ochotników - turystów i narciarzy. Z czasem jego szeregi powiększyły się. W Pogotowiu od początku istnienia, wstępujący ratownicy składali na ręcę naczelnika uroczyste ślubowanie, które bez zmian tekstu składają młodzi ratownicy-kandydaci do dzisiejszego dnia. Symbolem TOPR obranym przez Mariusza Zaruskiego był niebieski równoramienny krzyż na białym polu. 

Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe było pierwszym ratowniczym stowarzyszeniem spoza krajów alpejskich, działającym na podstawie odrębnie zarejestrowanego statutu.

Od I Wojny Światowej, Pogotowiem kierował Józef Oppenheim (1887-1946), który początkowo zastępował Mariusza Zaruskiego, a później od 1930 r. przejął wszystkie obowiązki kierownika, natomiast Zaruski do II Wojny Światowej został Honorowym Naczelnikiem i tylko on przyjmował ślubowania od nowo wstępujących ratowników.

W 1927 roku TOPR, z uwagi na problemy ekonomiczne, zostało przyłączone do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT) na prawach oddzielnej komisji Zarządu Głównego, a od 1935 roku TOPR wchodził jedynie w strukturę zakopiańskiego oddziału PTT. W okresie międzywojennym w niższych od Tatr górach w Polsce organizowano oddziały ratunkowe, jako Sekcje Ratunkowe Oddziałów PTT oraz jako Zimowe Górskie Pogotowia Ratunkowe Towarzystwa Krzewienia Narciarstwa a szkolenia przeprowadzali ratownicy TOPR, ale nie zarejestrowano tej działalności formalnie. W czasie II Wojny Światowej TOPR nie działało początkowo wcale. Od kwietnia 1940 roku na polecenie okupujących władz niemieckich wznowiło działalność pod nazwą 'Tatra Bergwacht'. Pogotowie zajmowało się ratowaniem turystów, narciarzy i taterników. Kilku jego członków współdziałało z antyfaszystowskim ruchem oporu. Kierownikiem TOPR w czasie wojny, a także zaraz po jej zakończeniu był Zbigniew Korosadowicz (1907-1983), wybitny przedwojenny alpinista.


Po 1945 roku

Po zakończeniu II Wojny Światowej zmieniły się granice Polski, co spowodowało utratę wielu górskich terenów w Karpatach Wschodnich. Do Polski przyłączone zostały Sudety, które wymagały zagospodarowania, a także nowej kadry przewodnickiej i ratowniczej.
Wojna i pierwsze miesiące po niej spowodowały duże straty w sprzęcie i w ludziach. Te ostatnie uzupełniono szybciej, ze sprzętem i funduszami było trudniej. Pomimo tych trudności TOPR działał i rozwijał się.

Na początku lat 50-tych z inicjatywy Zarządu TOPR w Zakopanem oraz władz Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (PTTK) rozpoczęto organizowanie pogotowia górskiego w Sudetach i Beskidach. Z końcem 1952 roku, na zakończenie kursów ratownictwa górskiego prowadzonych przez ratowników TOPR odbyły się zebrania założycielskie i powstały Sekcje Terenowe GOPR przyjmując nazwy: Beskidzkie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe PTTK z siedzibą w Bielsku-Białej, Krynickie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe PTTK z siedzibą w Krynicy oraz Sudeckie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe z siedzibą w Jeleniej Górze.

Pierwszymi Kierownikami (Naczelnikami) nowych Sekcji GOPR-PTTK byli: Bohdan Niemkiewicz a od 1.III.1953, Marian Tadeusz Bielecki w BOPR, Tadeusz Mucha-Zborowski w SOPR, Jan Rybarski w KOPR. Delegaci tych Sekcji Terenowych GOPR oraz delegaci TOPR na Walnym Zebraniu delegatów GOPR w dniu 21.XII.1952 w Zakopanem wybrali pierwszy Zarząd GOPR-PTTK.

Później (wg nowego regulaminu GOPR z 17.IV.1956) TOPR, BOPR, KOPR i SOPR zostały przemianowane na grupy regionalne GOPR: Grupa Tatrzańska, Beskidzka, Krynicka i Sudecka.

W następnych latach powstawały dalsze grupy GOPR: w 1954 Grupa Rabczańska przemianowana w 1970 r. na Grupę Podhalańską (Naczelnik Zbigniew Jurczakiewicz), w 1961 Grupa Bieszczadzka (Naczelnik Karol Dziuban), a w 1976 Grupę Sudecką podzielono na dwie: Grupę Karkonoską (Naczelnik Ryszard Jaśko) i Grupę Wałbrzysko-Kłodzką (Naczelnik Stanisław Ządek).

W tym okresie trwały usilne starania GOPR PTTK o włączenie się do międzynarodowej współpracy, w wyniku czego delegaci GOPR w 1957 r. uczestniczą jako obserwatorzy w Zgromadzeniu IKAR-CISA w Baden-Zürich w Szwajcarii, a później w roku 1968 GOPR zostaje przyjęty na członka zwyczajnego Międzynarodowej Komisji Ratownictwa Alpejskiego (IKAR-CISA).

Dzięki staraniom działaczy GOPR między innymi Jerzego Ustupskiego, Adama Jurczakiewicza, Mariana T. Bieleckiego, Adama Lewickiego 21.12.1977 roku doprowadzono do wyłączenia GOPR ze struktur PTTK i zarejestrowania samodzielnego stowarzyszenia pod nazwą Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

W 1990-91 roku członkowie Grupy Tatrzańskiej GOPR doprowadzili do jej odłączenia i zarejestrowania jako samodzielnej organizacji przyjmując historyczną nazwę Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe z siedzibą w Zakopanem.

Odbywający się w Zakopanem w dniach 21-22 listopada 1998 r. VI Zjazd Delegatów GOPR postanowił o powołaniu kolejnej Grupy - Jurajskiej - Naczelnik Piotr Van der Coghen (przyjmując w strukturę organizacyjną dotychczasowe Jurajskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe).

Prezesami Zarządu Głównego (Rady Nadzorczej) GOPR byli: Stefan Zwoliński (1952-1956), Jerzy Ustupski (1956-1974), Jerzy Hajdukiewicz (1974-1975), Adam Jurczakiewicz (1976-1978), Jan Chyliński (1978-1979), Tadeusz Rudolf (1979-1982), Maria Riemen (1982-1984), Józef Różnański (1984-1986), Tadeusz Zachariasiewicz (1986-1987), Józef Szewczyk (1987-1994) i Władysław Mirota (1994-2004), Jan Łuszczewski (2004-2018), Mirosław Górecki (2018-2019), Witold Tomaka (2019-2020) i Paweł Konieczny (od 2020 roku).

Naczelnikami GOPR byli kolejno: Tadeusz Pawłowski (1952-1961), Jan Komornicki (1973-1988), Wojciech Krok (1988-1990), Andrzej Miodoński (1990-1992), Wojciech Bartkowski (1992-1994), ponownie Jan Komornicki (1994-1997), Jacek Dębicki (1997-2019) oraz Jerzy Siodłak (od 2020 roku).